یکی از چالش‌های اصلی به‌کارگیری آموزش الکترونیکی، تردید بسیاری از مدیران و سیاست‌گذاران آموزشی سازمان‌ها در مورد اثربخشی این روش است. ضمن احترام به نگاه متعهدانه و خروجی محور این عزیزان به مقوله آموزش، در این مقاله به بررسی این نگرش پرداخته می‌شود. با توجه به گستردگی ابزارهای آموزش الکترونیکی، در نوشته حاضر، صرفاً بر روی کلاس مجازی تمرکز می‌کنیم و بدیهی است دوره‌های کارگاهی (کار با ابزار آلات و …) به واسطه شیوه برگزاری، از شمول این بحث خارج هستند.
کلاس مجازی و اثربخشی آموزشی
کلاس مجازی (Virtual Class) یک ابزار آموزشی مبتنی بر شبکه است که امکان برگزاری کلاس را بدون توجه به محدودیت‌های جغرافیایی فراهم می‌آورد. با استفاده از این ابزار، استاد و فراگیران قادر خواهند بود تنها با دسترسی به اینترنت و بدون محدودیت مکانی در ساعات مشخصی (مانند کلاس حضوری) با یکدیگر در ارتباط باشند.
محیط سامانه کلاس مجازی نیما به گونه‌ای طراحی شده است که شرکت‌کنندگان تمامی امکانات ارتباطی کلاس حضوری را در جهت تعاملات مرسوم در اختیار داشته باشند. در این محیط، استاد با استفاده از تخته و اسلاید و انتشار صوت و تصویر خود به ارائه مطالب می‌پردازد و فراگیران نیز می‌توانند از طریق گفتگوی متنی (Chat) با کلاس در تعامل باشند و حتی در صورت صلاح‌دید استاد، صوت، تصویر و مستندات خود را نیز در محیط کلاس به اشتراک بگذارند.
در ادامه با در نظر گرفتن عواملی نظیر مدت زمان و فاصله زمانی جلسات، احراز هویت و میزان توجه فراگیران و مرور نحوه اثرگذاری آن‌ها بر یادگیری، به مقایسه بین کلاس حضوری و کلاس مجازی خواهیم پرداخت.
طول و ریتم برگزاری جلسات کلاس مجازی
غالباً برگزاری دوره‌های حضوری در سازمان‌هایی که دارای گستردگی جغرافیایی (در سطح شهرهای بزرگ، استان، کشور، جهان)، منوط به اعزام استاد، فراگیران و یا هر دو به محل برگزاری دوره آموزشی می‌باشد.
صرف نظر از مباحث هزینه‌ای که موضوع بحث این مقاله نیست، این شیوه برگزاری عمدتاً به علت محدودیت زمانی شامل کارگاه‌های ۸ ساعته در روزهای متوالی است و زمان طولانی جلسات، عدم وجود فاصله بین آن‌ها و حجم بالای مطالب منتقل شده در کنار خستگی ناشی از مسافرت افراد، از مهمترین عوامل کاهش اثربخشی کارگاه‌های فشرده حضوری می‌باشد. اما این در حالی است که با استفاده از کلاس مجازی نیما، سازمان‌ها می‌توانند با ارائه آموزش‌ها در بازه‌های زمانی استاندارد (کلاس‌های ۴۵ الی ۹۰ دقیقه‌ای) و با فاصله زمانی مناسب (۲ الی ۳ جلسه در هفته) فرصت تحلیل و تمرین مطالب را برای فراگیران فراهم بیاورند و ضمن حذف بخش وسیعی از هزینه‌های غیر ضروری، یادگیری را به میزان قابل ملاحظه‌ای راحت‌تر و اثربخش‌تر نمایند.
احراز هویت و میزان توجه
سامانه کلاس مجازی نیما گزارش دقایق اتصال فرد به سامانه را در اختیار استاد و مدیران قرار می‌دهد، این در حالی است که یکی از مهمترین دغدغه‌های مدیران آموزش و اساتید در برگزاری کلاس مجازی عدم اطمینان ایشان از هویت شخص متصل (شخص از فرد دیگری بخواهد به جای او به کلاس متصل شود) و عدم تشخیص میزان توجه فراگیر به موضوعات مطروحه (رها کردن رایانه یا تلفن همراه متصل به کلاس) است. هرچند این نگرانی در مورد کلاس‌های آنلاین موضوعیت دارد، ولی به این معنا نیست که در کلاس‌های حضوری چنین مسائلی وجود ندارد.
همانطور که دست اندرکاران آموزش می‌دانند عدم احراز هویت فراگیران (شرکت فردی به جای فرد دیگر در جلسه کلاس و آزمون) و عدم توجه فراگیران (حضور فیزیکی و عدم تمرکز بر طرح درس) همواره از مسائلی بوده که استادان و مسئولان آموزشی با آن‌ها درگیر بوده‌اند. اگر چه با به‌کارگیری تجهیزات و روش‌های اجرایی (مانند تعاملی‌تر کردن کلاس از طریق پرسش و پاسخ و …) می‌توان از میزان این مسائل کاست ولی غالباً نمی‌توان میزان آن را در هیچ یک از انواع آموزش به صفر رساند. از طرف دیگر همان‌گونه که وجود چنین مسائلی نباید یک سازمان را از نعمت آموزش‌های حضوری محروم کند، نباید مانع بهره‌مندی سازمان از مزایای آموزش‌های الکترونیکی شود.
گسترش جامعه هدف آموزش و عدالت
کلاس مجازی نیما، از طریق کاهش هزینه‌ها و ایجاد سهولت دسترسی به افراد سازمان در دوردست‌ترین مناطق جغرافیایی، به سازمان‌ها کمک خواهد کرد تا بتوانند کلیه کارمندان خود را از طریق آموزش به روز نگه داشته و نوعی عدالت در خدمات‌رسانی به مشتریان داخلی آموزش (کارکنان) و مشتریان خارجی سازمان ایجاد نمایند.
مهارت‌های تدریس در کلاس مجازی
یکی از مهمترین فاکتورهای مؤثر در آموزش، مهارت‌ها و تکنیک‌های انتقال مطلب است که توسط استاد به‌کار گرفته می‌شود. در یک کلاس حضوری پس از تسلط استاد بر موضوع درس، مواردی همچون تحرک بدن، تغییر تناژ صدا، فایل ارائه مناسب، ارتباط چشمی مؤثر و عواملی از این دست، نقش تعیین کننده‌ای در میزان یادگیری فراگیران دارند.
بدیهی است با تغییر فضا در آموزش الکترونیکی از اهمیت برخی از این مهارت‌ها کاسته و بر اهمیت برخی دیگر افزوده خواهد شد. توانایی اساتید در تطبیق با فضای جدید می‌تواند تأثیر بسزایی در اثربخشی دوره داشته باشد. تجربه نشان داده است که عمدتا اساتید توانمند و علاقمند به تدریس، به راحتی با فضای جدید ارتباط برقرار کرده و به بکارگیری ابزارهای آن عادت می‌کنند. از طرف دیگر بدیهی است استادی که در فضای کلاس حضوری نمی‌تواند فضای شاداب و پر انرژی ایجاد نماید در استفاده از ابزارهای کلاس مجازی نیز ناتوان خواهد بود.